قهوه برای قلب مضر است یا مفید؟ هرآنچه باید از فواید و عوارض قهوه بر سلامت قلب بدانید

اگه شما هم به قهوه علاقه دارید و روزتون رو با یه فنجون قهوه شروع می‌کنید، احتمالاً این سؤال ذهنتون رو درگیر کرده که «واقعاً قهوه برای قلب ضرر داره یا می‌تونه مفید باشه؟» از یه طرف، دائم می‌شنویم که قهوه کافئین داره و می‌تونه ضربان قلب رو بالا ببره؛ از طرف دیگه، میگن قهوه آنتی‌اکسیدان و خواص ضدالتهابی داره که ممکنه سلامت عمومی رو تقویت کنه. پس ماجرا چیه؟ آیا نوشیدن چند فنجون قهوه در روز می‌تونه برای قلب مشکل‌ساز بشه یا نه؟

خب، تو این مقاله از ویکی کافینا می‌خوایم جامع و کامل به این سؤال جواب بدیم و تمام جنبه‌های مثبت و منفی قهوه روی سلامت قلب رو بررسی کنیم.

 قهوه و قلب؛ چرا این رابطه مهم است؟

قلب ما موتور مرکزی بدنه و هر ماده غذایی یا نوشیدنی که روی عملکرد قلب و عروق تأثیر بذاره، طبیعتاً خیلی مهمه. آمار نشون میده بیماری‌های قلبی یکی از دلایل اصلی مرگ‌ومیر تو دنیاست و تو ایران هم متأسفانه این بیماری‌ها رو به افزایشه. از طرف دیگه، قهوه هم یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های دنیاست که میلیون‌ها نفر روزشون رو باهاش شروع می‌کنن. پس منطقیه که رابطه این دو رو بررسی کنیم و ببینیم آیا قهوه تو پیشگیری یا تشدید بیماری‌های قلبی نقشی داره یا نه.

 مروری بر ترکیبات اصلی قهوه و تأثیرشان بر قلب

وقتی از قهوه حرف می‌زنیم، معمولاً فقط به کافئین فکر می‌کنیم؛ در حالی‌که قهوه یه بسته‌ی ترکیبی از مواد مغذی، آنتی‌اکسیدان‌ها و حتی روغن‌های فرّار (قهوه‌ای) رو در خودش داره. بد نیست یه مرور کوتاه داشته باشیم روی این ترکیبات:

1. کافئین (Caffeine)
مهم‌ترین ترکیبیه که باعث می‌شه قهوه ما رو بیدار نگه داره و تمرکزمون رو بالا ببره. کافئین یه محرک قویه که سیستم عصبی مرکزی رو تحریک می‌کنه و ضربان قلب رو به صورت موقتی بالا می‌بره.

2. آنتی‌اکسیدان‌ها (Antioxidants)
قهوه سرشار از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مثل پلی‌فنول‌ها و اسید کلروژنیکه. این مواد می‌تونن با رادیکال‌های آزاد مبارزه کنن و جلوی آسیب اکسیداتیو به سلول‌ها رو بگیرن. برخی تحقیقات نشون داده که همین آنتی‌اکسیدان‌ها روی سلامت عروق و پیشگیری از تصلب شرایین (Arteriosclerosis) مؤثرن.

3. دی‌ترپن‌ها (Diterpenes)
ماده‌ای به‌نام کافستول (Cafestol) و کاهوئول (Kahweol) در قهوه‌های فیلتر نشده (مثلاً قهوه ترک یا اسپرسوی غلیظ) بیشتره. این مواد می‌تونن روی سطح کلسترول بدن اثر بذارن و اگه زیاد مصرف بشن، گاهی کلسترول بد (LDL) رو بالا می‌برن. البته میزانشون بسته به روش دم‌آوری و نوع قهوه فرق می‌کنه.

4. دیگر ویتامین‌ها و مواد معدنی
مقدار کمی از ویتامین‌های گروه B، پتاسیم، منیزیم و… هم تو قهوه پیدا می‌شه. هرچند میزانشون اون‌قدر زیاد نیست که بشه گفت منبع این مواد معدنیه، ولی همچنان یه نکته مثبت محسوب می‌شه.

فواید احتمالی قهوه برای سلامت قلب

بیایید قبل از پرداختن به عوارض یا خطرات احتمالی، یه نگاهی به فواید قهوه برای قلب داشته باشیم. برخی تحقیقات علمی نشون میده که مصرف متعادل قهوه می‌تونه اثرات مثبتی روی سلامت قلب و عروق داشته باشه.

 کاهش ریسک مرگ‌ومیر قلبی و عروقی

تحقیقات چندساله روی جمعیت‌های مختلف (مثلاً تو کشورهای اروپایی یا آمریکایی) نشون داده افرادی که روزانه 2 تا 4 فنجون قهوه می‌خورن، ریسک مرگ‌ومیر قلبی-عروقی‌شون نسبت به اونایی که اصلاً قهوه نمی‌خورن، اندکی کمتره. البته این تحقیقات قطعیت کامل نداره، چون عوامل دیگه‌ای مثل سبک زندگی، تغذیه عمومی، ورزش و… هم توی این آمار دخیلن. ولی به‌هرحال، قهوه سیاه و ساده رو نمی‌شه متهم به افزایش ریسک مرگ زودرس دونست.

 تأثیر مثبت بر سوخت‌وساز

قهوه می‌تونه نرخ سوخت‌وساز بدن رو بالا ببره و تا حدی تو کنترل وزن مفید باشه. چاقی یکی از فاکتورهای ریسک بیماری‌های قلبیه، پس هرچی ما راحت‌تر بتونیم وزنمون رو کنترل کنیم، احتمال داره به نفع قلبمون بشه. کافئین همچنین ممکنه حساسیت به انسولین رو بهتر کنه و از این راه هم به سلامت قلبی کمک کنه، چون دیابت و بیماری‌های قلبی با هم در ارتباطن.

 خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی

همون‌طور که گفتیم، قهوه یه منبع خوب از آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی محسوب می‌شه. این آنتی‌اکسیدان‌ها، اثر ضدالتهابی دارن و می‌تونن از آسیب عروق و بافت‌های قلبی جلوگیری کنن. تورم و التهاب مزمن از عوامل تشدید بیماری‌های قلبیه، پس وجود این ترکیبات ممکنه یه سپر دفاعی برای قلب ما باشه.

 بهبود عملکرد عروق

یه سری مطالعات نشون دادن که مصرف متعادل قهوه می‌تونه باعث گشادشدن عروق (Vasodilation) و بهبود عملکرد لایه درونی رگ‌ها (اندوتلیوم) بشه. بهبود جریان خون در رگ‌ها می‌تونه فشار رو از روی قلب کم کنه و احتمال لخته‌های خونی رو کاهش بده.

 عوارض احتمالی و خطرات قهوه برای قلب

درست همون‌طور که قهوه فوایدی داره، ممکنه برای یه سری افراد عوارض یا خطراتی هم ایجاد کنه. به خصوص اگه شخصی مشکل قلبی زمینه‌ای داشته باشه، یا در مصرف قهوه زیاده‌روی کنه.

افزایش ضربان قلب و فشارخون

کافئین یه محرک قویه که می‌تونه ضربان قلب رو بالا ببره. برای اکثر افراد سالم، این افزایش ضربان قلب موقتیه و مشکل خاصی ایجاد نمی‌کنه. اما برای اونایی که آریتمی قلبی دارن یا فشار خونشون بالاست، ممکنه مصرف زیاد قهوه منجر به تپش قلب، اضطراب، افزایش فشار خون و حتی احساس تنگی نفس بشه.

 ارتباط با کلسترول

همون‌طور که اشاره کردیم، مواد دی‌ترپن (مثل کافستول و کاهوئول) تو قهوه‌های فیلترنشده غلظت بالاتری دارن و می‌تونن سطح LDL یا همون کلسترول بد رو کمی بالا ببرن. کسایی که از قبل مشکل کلسترول بالا دارن، باید با دقت بیشتری قهوه رو انتخاب کنن. مثلاً قهوه‌ ترک یا قهوه‌ای که از صافی‌های کاغذی رد نشده (مثل بعضی روش‌های دم‌آوری دمی بدون فیلتر کاغذی) ممکنه به مرور سطح LDL رو افزایش بده.

 بی‌خوابی و استرس

قبول دارید که خواب ناکافی و استرس از عوامل مهم تشدید بیماری‌های قلبی هستن؟ اگه قهوه زیاد بنوشید یا نزدیک زمان خواب کافئین مصرف کنید، ممکنه خوابتون مختل بشه و این بی‌خوابی هم به سلامت قلب شما ضربه بزنه. استرس و اضطراب زیاد هم از عوارض مصرف بی‌رویه کافئینه.

حساسیت‌های فردی

بعضی افراد به‌صورت ژنتیکی حساسیت بالایی به کافئین دارن؛ یعنی بدنشون نمی‌تونه به‌سرعت کافئین رو متابولیزه کنه. این افراد ممکنه حتی با مقادیر کم قهوه، دچار تپش قلب، رعشه و اضطراب بشن. طبعاً برای چنین کسانی ممکنه ضرر قهوه بیشتر از منفعتش باشه. مشورت با پزشک تو این مواقع خیلی اهمیت داره.

چه میزان قهوه برای قلب بی‌خطر است؟

حالا که هم فواید رو گفتیم و هم عوارض رو، احتمالاً می‌پرسید «پس بالاخره چقدر قهوه بخوریم؟» واقعیت اینه که جواب واحدی برای همه وجود نداره، اما بیشتر کارشناسان تغذیه و قلب توصیه می‌کنن مصرف قهوه رو روی 2 تا 4 فنجون در روز نگه دارید. البته این به معنی 2 تا 4 شات اسپرسو یا 2 تا 4 لیوان قهوه دمیه که معادل تقریبی حدود 200 تا 400 میلی‌گرم کافئینه.
اگه مشکل خاصی ندارید و بدن شما به کافئین حساسیت نشون نمیده، احتمالاً مصرف متعادل تو همین محدوده برای قلبتون مشکل‌ساز نیست. اما اگه فشارخون بالا یا سابقه آریتمی دارین، بهتره با پزشکتون مشورت کنید. شاید لازم باشه مصرفتون رو کمتر از این هم بکنید.

 تأثیر روش دم‌آوری بر سلامت قلب

جالبه بدونید روش دم‌آوری و نوع قهوه (عربیکا یا روبوستا) هم روی میزان کافئین و برخی ترکیبات قهوه اثر داره.

 اسپرسو

•  اسپرسو تو یه بازه زمانی کوتاه (20 تا 30 ثانیه) تحت فشار بالا عصاره‌گیری می‌شه و معمولاً کافئین زیادی در حجم کمی آب داره. یه شات اسپرسو ممکنه حدود 60 تا 80 میلی‌گرم کافئین داشته باشه.
•  چون از هیچ فیلتر کاغذی استفاده نمی‌شه، مقداری از دی‌ترپن‌ها وارد فنجون می‌شن، اما حجم کلی نوشیدنی کمه. اگه مشکل کلسترول ندارید، احتمالاً مصرف روزی یکی دو شات اشکالی ایجاد نمی‌کنه.

قهوه ترک

• چون با آسیاب خیلی ریز و بدون فیلتر دم می‌شه، دی‌ترپن‌هاش بالاتره. پس اگه کلسترول خونتون مرزدار یا بالاست، بهتره قهوه ترک رو در حد تعادل بنوشید یا از روش‌های دم‌آوری دیگه مثل قهوه دمی استفاده کنید.
•  قهوه ترک معمولاً غلیظ‌تره و بعضی افراد با شکر مصرفش می‌کنن. شکر هم که برای قلب و عروق اصلاً دوست خوبی نیست، پس این نکته رو مدنظر داشته باشید.

 قهوه دمی (فرانسه، کمکس، وی60)

•  این روش‌ها با فیلتر کاغذی انجام می‌شه (به جز فرنچ پرس)، پس بیشتر دی‌ترپن‌ها تو فیلتر می‌مونه و وارد لیوان شما نمی‌شه. برای اونایی که کلسترول بالایی دارن، روش‌های دمی با فیلتر کاغذی رو پیشنهاد می‌کنن.
•  کافئین قهوه دمی هم ممکنه کمتر از اسپرسو نباشه، چون گاهی حجم لیوان قهوه دمی بزرگ‌تره. پس برای محاسبه کافئین، باید به زمان دم‌آوری و مقدار قهوه مصرفی دقت کنید.

قهوه روبوستا یا عربیکا

•  روبوستا معمولاً دو برابر عربیکا کافئین داره و ممکنه تلخ‌تر باشه. اگه مشکل تپش قلب یا اضطراب دارید، احتمالاً عربیکا براتون مناسب‌تره.
•  عربیکا از نظر عطر و طعم غنی‌تره و خیلی از کافه‌ها ترجیح میدن یه ترکیب (Blend) از این دو داشته باشن.

 نکاتی برای مصرف امن قهوه و حفظ سلامت قلب

1. حد اعتدال: شاید مهم‌ترین اصل، عدم زیاده‌رویه. همون 2 تا 3 فنجون در روز برای اکثر افراد سالم مناسبه.
2. خودشناسی: اگه با نوشیدن یه فنجون قهوه، تپش قلب و اضطراب می‌گیرید، حتماً قهوه کم‌کافئین یا حتی بدون کافئین رو امتحان کنید. گوش دادن به بدن همیشه بهترین راهنماست.
3. زمان مصرف: نزدیک خواب قهوه نخورید، چون بی‌خوابی روی سلامت قلب اثر منفی می‌ذاره. بهتره آخرین فنجون قهوه رو 6 ساعت قبل از خواب بنوشید.
4. اصلاح سبک زندگی: اگه فکر می‌کنید قهوه به تنهایی قراره از بیماری قلبی جلوگیری کنه، در اشتباهید. قهوه فقط یکی از فاکتورهاست؛ ورزش، تغذیه متعادل (بدون مصرف زیاد چربی اشباع و قند)، کنترل استرس و سیگار نکشیدن خیلی مهم‌ترن.
5. انتخاب روش دم‌آوری سالم: اگه کلسترولتون بالاست، قهوه دمی با فیلتر کاغذی می‌تونه گزینه مناسب‌تری باشه. اگه عاشق اسپرسو هستید، می‌تونید در حد یک یا دو شات در روز مصرف کنید.
6. کاهش قند و چربی در قهوه: بعضیا عادت دارن قهوه‌شون رو با خامه یا شکر زیاد بخورن. خب، این ترکیبات قطعاً دشمن قلبن. اگه هدف شما سلامت قلبه، سعی کنید قهوه رو تلخ‌تر و ساده‌تر نوش جان کنید.

نظر متخصصان قلب درباره مصرف قهوه

خیلی از متخصصای قلب و عروق در ایران هم میگن «اگه آدم سالمی هستین و سابقه فشار خون یا آریتمی ندارین، قهوه رو در حد متعادل مصرف کنین و نگران نباشید.» درواقع، تا زمانی که با مصرف قهوه مشکلی حس نمی‌کنید و دیگه عوامل پرخطر رو هم کنترل می‌کنید (مثلاً سیگار نمی‌کشید یا غذاهای پرچرب نمی‌خورید)، احتمالاً ضرری براتون نداره. البته فراموش نکنید همیشه موارد استثنا وجود داره. اگه مشکلات قلبی-عروقی خاصی دارین، قبل از مصرف روزانه قهوه حتماً با پزشک مشورت کنید.

نگاهی به تحقیقات علمی درباره قهوه و قلب

تو سال‌های اخیر، کلی تحقیق علمی انجام شده که بعضیا نشون میده مصرف متعادل قهوه نه‌تنها بی‌خطره، بلکه ممکنه اثر محافظتی روی قلب داشته باشه. از جمله:

• تحقیق مؤسسه قلب و عروق فرانسه: این تحقیق روی 200 هزار نفر به مدت 10 سال انجام شد و مشخص شد کسایی که روزانه 3 تا 4 فنجون قهوه می‌خوردن، کمتر دچار نارسایی قلبی شدن. البته عوامل دیگه رو هم درنظر گرفتن، اما به طور کلی رابطه مثبتی پیدا شد.
• مطالعه دانشکده بهداشت عمومی هاروارد: اونا دریافتن که مصرف متعادل قهوه (2 تا 3 فنجون در روز) با کاهش 10 تا 15 درصدی خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی همراه بوده. البته این آمار قطعیت کامل نداره، ولی یه سیگنال خوب به حساب میاد.
• مطالعات متاآنالیز (Meta-Analysis): بعضی مقاله‌های مروری بزرگ هم تأیید می‌کنن که قهوه می‌تونه برای سلامت عمومی بدن مفید باشه، به شرطی که کنترل‌شده و بدون افزودنی‌های پرکالری مصرف شه.

رابطه قهوه با تپش قلب و آریتمی

یکی از دغدغه‌های اصلی کسایی که قهوه می‌خورن، ترس از ایجاد تپش قلب یا آریتمی (ضربان نامنظم قلب) هست. باید بگیم که کافئین واقعاً ضربان قلب رو تا حدی بالا می‌بره و تو بعضی افراد حساس می‌تونه باعث احساس لرزش یا کوبش در قفسه سینه بشه. اما خیلی از تحقیقاتی که به صورت هدفمند روی موضوع آریتمی و قهوه انجام شده، نتیجه گرفتن که مصرف متعادل قهوه لزوماً ریسک آریتمی رو بالا نمی‌بره.
حتی تو بعضی تحقیقات دیدن کسایی که قهوه می‌خورن، کمتر دچار فیبریلاسیون دهلیزی شدن. البته این مسئله فرد به فرد متفاوته و اگه شما سابقه آریتمی جدی دارید، برای مصرف قهوه حتماً احتیاط کنید و با متخصص مشورت داشته باشید.

جمع‌بندی؛ قهوه بالاخره برای قلب خوبه یا بد؟

واقعیت اینه که قهوه، اون‌قدرها هم که بعضیا تصور می‌کنن نوشیدنی مضرّی برای قلب نیست؛ البته به شرطی که در حد تعادل مصرف بشه و بدن شما به کافئین حساسیت خاصی نداشته باشه. در بسیاری از مطالعات طولانی‌مدت، مصرف متوسط قهوه با کاهش خطر مرگ‌ومیر قلبی همراه بوده و اینو می‌شه به وجود آنتی‌اکسیدان‌ها و اثرات ضدالتهابی قهوه ربط داد. از طرف دیگه، زیاده‌روی تو قهوه می‌تونه باعث تپش قلب، بی‌خوابی، اضطراب و حتی بالارفتن سطح کلسترول در قهوه‌های فیلترنشده بشه.

پس اگه بخوایم یه پاسخ خودمونی بدیم، باید گفت:

1. اگه سالمید و بیماری زمینه‌ای ندارید: روزی 2 تا 3 فنجون قهوه (یا شات اسپرسو) احتمالش زیاده که مشکلی براتون ایجاد نکنه؛ حتی ممکنه کمی هم مفید باشه. فقط حواستون باشه که نزدیک زمان خواب قهوه نخورید و از مصرف شکر و خامه زیاد همراه با قهوه پرهیز کنید.
2. اگه فشارخون بالا یا آریتمی دارید: احتیاط کنید و اول با پزشک مشورت کنید. شاید لازم باشه مقدار مصرف رو کم یا نوع قهوه رو عوض کنید (مثلاً قهوه دمی با فیلتر کاغذی یا قهوه کم‌کافئین).
3. اگه درگیر استرس یا اضطراب مداوم هستید: بهتره مصرف قهوه رو محدود کنید یا سراغ قهوه‌های بدون کافئین برید؛ چون کافئین ممکنه اضطرابتون رو تشدید کنه.

در نهایت، فراموش نکنید که قهوه قرار نیست یه معجون جادویی باشه که تمام دردهای قلبی رو درمان کنه؛ اما اگه هوشمندانه و متناسب با شرایط بدنی خودتون مصرفش کنید، می‌تونه یه نوشیدنی لذت‌بخش و کم‌خطر باشه. بد نیست گاهی روش‌های دم‌آوریتون رو هم تنوع بدید و قهوه‌های مختلفی رو تست کنید تا از خواص مختلفشون بهره ببرید. اگر هم دنبال خرید آنلاین قهوه باکیفیت هستید، می‌تونید انواع عربیکا و روبوستای استاندارد رو تو فروشگاه کافینا پیدا کنید و با خیال راحت، یه فنجون قهوه خوش‌طعم واسه خودتون دم کنید.

خب، فکر می‌کنم با خوندن این مقاله، دید بهتری پیدا کردید که «قهوه بالاخره برای قلب مضر است یا مفید؟» امیدوارم دفعه بعد که یه فنجون قهوه دم می‌کنید، از عطر و طعمش بیشتر لذت ببرید و بدون دغدغه، حال دلتون رو باهاش خوب کنید.

منابع:

1. https://www.heart.org/en/news/2023/09/14/is-coffee-good-for-you-or-not
2. https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/9-reasons-why-the-right-amount-of-coffee-is-good-for-you