قهوه در باورهای مذهبی: دیدگاه ادیان مختلف درباره نوشیدن کافئین
شاید برای خیلیامون، قهوه صرفاً یه نوشیدنی دوست‌داشتنی و انرژی‌بخش باشه که صبح‌ها بدون اون از خونه بیرون نمی‌زنیم. ولی اگه یه کم دقیق‌تر نگاه کنیم، می‌بینیم بعضی از ادیان و مذاهب درباره نوشیدن قهوه یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار، دیدگاه‌ها و توصیه‌های مختلفی دارن. تو این مقاله از ویکی کافینا می‌خوایم با زبون خودمونی بریم سراغ اینکه «قهوه تو دین‌های مختلف چه جایگاهی داره؟» و در کنارش، یه گشت‌وگذار تاریخی کوچیک هم داشته باشیم تا ببینیم کجاها قهوه رو تأیید یا رد می‌کردن.
تو این مطلب به بحث مذهبی و دیدگاه‌های مختلف می‌پردازیم. پس اگه اهل قهوه‌این و دوست دارین بدونین کدوم دین چه موضعی داشته، با من همراه باشین!
نگاهی به پیشینه تاریخی قهوه و ریشه‌های مذهبی
قبل از اینکه مستقیم بریم سراغ ادیان و مذاهب، بد نیست بدونیم قهوه از کجا اومده و چطوری پایش به محافل مذهبی باز شده. ریشهٔ قهوه به مناطق مرتفع اتیوپی و یمن برمی‌گرده. تو بعضی روایات تاریخی اومده که صوفیان و دراویش برای بیدار موندن در شب‌های طولانی عبادت از این نوشیدنی کمک می‌گرفتن.
صوفیان و قهوه
یک ماجرای جالب تو تاریخ می‌گه که صوفیان یمنی، وقتی می‌خواستن شب‌ها ذکر بگن یا به عبادت طولانی مشغول بشن، از قهوه استفاده می‌کردن تا خستگی و خواب رو از سرشون دور کنه. همین استفاده صوفیانه از قهوه باعث شد در بعضی محافل اسلامی اون زمان، قهوه شهرت خاصی پیدا کنه. اما آیا همه عالمان دینی اون دوره موافقش بودن؟ نه الزاماً. بعضیا تردید داشتن که «این نوشیدنی جدید ممکنه اثرات نامطلوب داشته باشه یا باعث اختلال تو رفتار بشه.» از اینجا بود که بحثا و جدل‌هایی شکل گرفت.
ورود به خاورمیانه و اروپا
وقتی قهوه از طریق عثمانی‌ها و تاجران عرب به مناطق دیگه رفت، کم‌کم دین‌ها و مذاهب مختلف باهاش مواجه شدن. از کلیسای کاتولیک گرفته تا کلیساهای پروتستان در اروپا، هر کدوم نظریات خودشونو داشتن. جالبه بدونین اروپا قبل از قهوه، بیشتر نوشیدنی‌های الکلی یا چای می‌خوردن و قهوه یه اتفاق جدید محسوب می‌شد که اولش کلی بحث درست کرد. همین بحث‌ها یه جورایی ریشه‌های مذهبی و عرفی داشتن؛ چون کلیساها و نهادهای دینی نفوذ بزرگی روی جامعه داشتن.
اسلام و قهوه؛ آیا فراتر از یک نوشیدنی ساده است؟
همون‌طور که اشاره شد، قهوه از طریق جهان اسلام فراگیر شد و تو همون کشورهای اسلامی هم چندتایی بحث و مناقشه پیش اومد. در قرون اولیه‌ای که قهوه شناخته شد، بعضی علما اون رو با شراب مقایسه می‌کردن و می‌پرسیدن: «آیا تأثیرش مست‌کننده است یا نه؟» چون شراب در اسلام ممنوعه.
دیدگاه رایج بین علمای مسلمان
اکثر علمای مسلمان بعد از بررسی، نتیجه گرفتن که قهوه مثل الکل نیست که مست‌کننده باشه. بنابراین، مصرفش رو تا وقتی زیاده‌روی نشه و عوارض منفی بارز نداشته باشه اوکی دونستن. کافئین می‌تونه هوشیاری بیاره اما مستی یا از دست رفتن عقل در حد الکل رو نداره. بنابراین خیلی از عالمان دینی تو جهان اسلام گفتن نوشیدن قهوه اشکالی نداره.
محافل صوفیانه و قهوه‌خانه‌ها
تو ایران و کشورهای دیگه مسلمان، قهوه‌خانه‌ها تبدیل به مراکز اجتماع و دورهمی شدن. هرچند تو بعضی دوره‌ها، سلاطین یا حاکمان با گردهمایی‌های قهوه‌خانه‌ای مخالف بودن چون بیم داشتند مردم درباره سیاست صحبت کنن. ولی از جنبه مذهبی، قهوه‌خانه محلی برای ذکر گفتن و منقبت‌خوانی هم بوده. نتیجه اینکه قهوه نه تنها حرام یا ممنوع شمرده نشد، بلکه تو فرهنگ ما جایگاه ویژه‌ای گرفت.
مسیحیت و قهوه؛ از کلیسای کاتولیک تا پروتستان
مسیحیت هم در مواجهه با قهوه ماجراهای خودشو داره. یه شایعه‌ی تاریخی می‌گه وقتی قهوه وارد اروپا شد، بعضی کشیش‌های کاتولیک به پاپ گفتن «این نوشیدنی مخصوص مسلمان‌هاست، ما نباید بخوریم!» ولی داستان چیه؟
پاپ کلمنت هشتم و افسانه تأیید قهوه
یک قصه معروفه که می‌گن پاپ کلمنت هشتم (قرن شانزدهم) وقتی قهوه رو چشید، گفت «چه نوشیدنی خوبی! خدا رو چه دیدی؟ شاید شیطان درست کرده باشه ولی ما منع نمی‌کنیم و بهتره اینو تقدیس کنیم.» البته این ماجرا دقیقاً مشخص نیست چقدر واقعی باشه یا افسانه. اما تأثیرش این شد که کلیسای کاتولیک به صورت رسمی جلوی قهوه رو نگرفت و مردم اروپا که کاتولیک بودن، با خیال راحت قهوه می‌خوردن.
پروتستان‌ها و رواج کافه‌ها در کشورهای شمالی اروپا
تو کشورهای پروتستان مثل انگلستان، هلند و آلمان هم خیلی زود قهوه جا افتاد. کافه‌ها حتی محلی شدن که مردم درباره مسائل مذهبی بحث کنن. اگرچه همیشه اون چارچوب‌های اخلاقی جدی وجود داشت، اما درباره قهوه مخالفت خاصی ثبت نشده. در کل، مسیحیت نگاهش به قهوه به عنوان نوشیدنی عموماً مثبت یا دست‌کم بی‌طرف بود.
یهودیت و قهوه؛ تطبیق با احکام کوشر
در آیین یهود، احکام کوشر (Kashrut) بسیار مهمه. کوشر یعنی غذاهایی که مطابق دستورات تورات تهیه شدن. قهوه چون یه محصول گیاهی و طبیعی محسوب می‌شه، به‌طور کلی کوشر حساب می‌شه. اما ممکنه بحث درباره ترکیبات اضافه یا روش فراوری پیش بیاد.
قهوه خالص و بدون افزودنی‌ها
یهودی‌هایی که خیلی سخت‌گیرن، ممکنه بپرسن «آیا تو فرایند برشته کردن یا بسته‌بندی، مواد غیراستندارد استفاده شده یا نه؟» اصولاً اگه قهوه خالص باشه و در محیطی آلوده به محصولات حرام یهودی (مثلاً گوشت خوک) قرار نگرفته باشه، مشکلی براش نیست. بنابراین برندهای قهوه که گواهی کوشر می‌گیرن، در جوامع یهودی محبوبن.
شبات و مصرف قهوه
در شبات (شنبه مقدس یهودی)، روشن کردن آتش یا انجام برخی کارها ممنوعه. اگه کسی بخواد قهوه تازه دَم کنه، باید قبل از شروع شبات آب جوش آماده کرده باشه یا در ابزارهای خاصی که اجازه استفاده دارن، این کارو بکنه. پس در کل، منعی درباره خود قهوه وجود نداره؛ موضوع بیشتر به قوانین شبات برمی‌گرده.
مذهب مورمون (کلیسای LDS) و منع کافئین؟
شاید شنیده باشین که کلیسای مورمون‌ها (کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخرالزمان) در آمریکا، پیروانشون رو از نوشیدن قهوه منع می‌کنن. چرا؟ این بحث بیشتر به تفسیر «Word of Wisdom» تو این مذهب برمی‌گرده که نوشیدنی‌های گرم خاصی رو منع کرده. اما داستان دقیقاً چیه؟
ورد آو ویزدام (قانون خرد)
تو قرن نوزدهم، بنیان‌گذار مذهب مورمون‌ها قانونی رو معرفی کرد که مصرف دخانیات، الکل و نوشیدنی‌های داغ مثل چای و قهوه رو منع می‌کرد. دلیلشون این بود که برای سلامت بدن خوب نیست و باعث اعتیاد می‌شه. از اون زمان تا حالا، اکثر مورمون‌ها به‌صورت سنتی از نوشیدن قهوه خودداری می‌کنن. هرچند امروز برخی اعضای جوان مورمون ممکنه رعایت نکنن، اما در سطح رسمی، قهوه توصیه نمی‌شه.
تغییرات اخیر و نوشیدنی‌های انرژی‌زا
جالبه بدونین تو سال‌های اخیر، بحث شده درباره نوشیدنی‌های کافئین‌دار مثل نوشابه انرژی‌زا یا حتی چای. بعضی رهبرای مورمون می‌گن منع اصلی شامل قهوه و چای سیاه می‌شه، ولی نوشیدنی‌های انرژی‌زا یا چای سبز چندان مسئله‌دار نیست. هنوز اجماعی وجود نداره، اما به طور سنتی می‌شه گفت مورمون‌ها با قهوه موافق نیستن.
هندوئیسم، بودیسم و سایر مذاهب شرقی؛ برخورد متفاوت با کافئین
تو هند که مرکز هندوئیسمه، چای پرطرفدارتر از قهوه‌ست، ولی در جنوب هند، قهوه فیلترشدهٔ هندی (Indian Filter Coffee) هم محبوبه. از نظر مذهبی، منعی جدی براش وجود نداره. بودیسم هم نگاه کلی به پرهیز از زیاده‌روی داره ولی منع خاصی روی قهوه ثبت نشده.
هندوئیسم و اصل آهیمسا (پروا از خشونت)
چون قهوه یه گیاهه و تو کشتش خشونت خاصی نسبت به جانداران اعمال نمی‌شه، هندوها مشکلی با قهوه ندارن. بعضیا حتی می‌گن قهوه تمرکز رو برای انجام یوگا یا مدیتیشن بالا می‌بره، هرچند باید مراقب بود زیاد مصرف نشه. در کل، تو آیین هندو محدودیت شدیدی براش تعریف نشده.
بودیسم و میانه‌روی در مصرف
تو بودیسم هم مثل خیلی مذاهب دیگه، اصل بر میانه‌رویه. اگه نوشیدن قهوه باعث بشه مدیتیشن یا ذهن‌آگاهی مختل بشه یا فرد دچار بی‌قراری زیاد بشه، ممکنه توصیه کنن کمتر بخوره. اما هیچ حکم کلی یا قاطع بر منع قهوه وجود نداره. در ضمن، راهبای بودایی ببیشتر به چای سبز چین علاقه‌مند بودن، ولی قهوه هم اگه تو محیطشون باشه، معمولاً منع نمی‌شه.
جمع‌بندی باورهای مذهبی درباره قهوه؛ آیا همه راه رو برای این نوشیدنی باز گذاشتن؟
اگه بخوایم یه نتیجهٔ کلی بگیریم، بیشتر مذاهب به‌صورت رسمی سخت‌گیری خاصی روی قهوه ندارن. جز در مواردی مثل کلیسای مورمون که واضحا مصرف قهوه رو توصیه نمی‌کنن یا حداقل به پیروانشون می‌گن بهتره ازش دوری کنن. در دیگر ادیان، مسائلی مثل حلال و حرام (تو اسلام) یا کوشر (تو یهودیت) به‌نوعی بررسی شدن و مشکلی اساسی ندارن.
توافق روی اصل اعتدال
نکتهٔ تقریباً مشترک بین بیشتر مذاهب اینه که «دچار افراط نشیم.» اگه هر نوشیدنی یا خوراکی‌ای باعث ایجاد مشکلات جسمی یا روحی بشه، می‌گن از نظر اخلاقی و دینی هم درست نیست. قهوه هم از این قاعده مستثنی نیست. پس اگر یه مسیحی بیش از حد قهوه بخوره و دچار عوارض سلامتی بشه، این مسئله می‌تونه جنبه ناپسندی داشته باشه. تو اسلام هم اعتدال در خوردن و نوشیدن توصیه شده. به همین شکل در ادیان شرقی.
بحث‌های اجتماعی پیرامون کافه‌ها
در بسیاری فرهنگ‌ها، کافه‌ها محلی برای دورهمی و حتی گاهی بحث‌های اجتماعی و سیاسی بودن. مذاهب معمولاً با خود قهوه مشکل خاصی ندارن، اما ممکنه با گردهمایی‌هایی که در قهوه‌خانه‌ها اتفاق می‌افتاده، از نظر سیاسی یا فرهنگی مشکل داشته باشن. در هر صورت، خود قهوه اکثر جاها پذیرفته شده و حتی در مراسم‌ها هم استفاده می‌شه.
نقش فرهنگ‌ها و سنت‌ها در پذیرش قهوه
جدا از احکام مذهبی، فرهنگ و سنت نقش پررنگی تو رواج قهوه دارن. تو ایران، حضور قهوه در محافل سنتی و آیینی بعضی مناطق جنوب (مثلاً قهوه عربی) معروفه. یا تو کشورهای عربی، آیین ویژه‌ای برای سرو قهوه دارن. این سنت‌ها گاهی چنان قدرتمندن که ادیان با اون‌ها سازگار می‌شن یا دست‌کم مخالفتی جدی نمی‌کنن.
قهوه در مراسم عزاداری یا عروسی
مثلاً تو جوامع عربی، چه تو مراسم شادی چه تو مراسم عزا، قهوه‌خوری یه سنته. از نظر مذهبی هم تأیید شده یا دست‌کم منع نشده. در اینجا می‌بینیم فرهنگ می‌تونه هم‌راستا با مذهب پیش بره. حتی برخی روایات می‌گن در مراسم عزاداری حسین بن علی (ع) در جوامع شیعهٔ عرب، قهوه سرو می‌شه که نمادی از مهمان‌نوازی و تسلّی باشه.
قهوه به‌عنوان هدیه و نماد احترام
تو خیلی فرهنگ‌ها، هدیه دادن قهوه یا دعوت کردن مهمان به قهوه، نشونه احترامه. مثلاً تو بوسنی (که اکثراً مسلمانن)، یا تو آفریقا (اتیوپی و سودان)، سرو قهوه یه آیین نمادینه. هم دینی هست، هم فرهنگی. در واقع، گره خوردن قهوه با مراسم‌های اجتماعی باعث شده گاهی مذاهب هم با این رسم کنار بیان.
وضعیت امروز؛ قهوه در جهان مدرن و رویکرد ادیان
امروزه که جهانی‌سازی بیشتر شده و قهوه به یه نوشیدنی همگانی تبدیل شده، بیشتر ادیان واکنش خاصی نشون نمی‌دن. مگر فرقه‌ها یا مذاهبی مثل مورمون که پیش‌تر گفتیم، محدودیت‌هایی دارن.
استقبال نسل جوان مؤمن از قهوه
نسل جدیدی که به دین پایبندن، اغلب مشکلی با قهوه ندارن. حالا ممکنه شیعی باشن یا سنی، کاتولیک یا پروتستان، یهودی یا هندو. قهوه هم که تقریباً تو اکثر کافه‌ها و منازل دنیا هست. پس عملاً استفاده می‌کنن بدون اینکه احساس کنن با ایمانشون تعارضی داره.
نیاز به راهنماهای فقهی یا شرعی؟
برخی ادیان ممکنه رساله‌های فقهی داشته باشن که جزئیات خوراکی‌ها رو بیان می‌کنن. قهوه چون جزء مخدرات یا مست‌کننده‌ها حساب نمی‌شه، معمولاً تو این رساله‌ها «مباح» یا «جایز» دونسته شده. مگر یه مکتب خاص باشه که به‌خاطر تنش‌زا بودن کافئین یا هر دلیل دیگه، توصیه کنه مصرف نشه.
جمع‌بندی؛ قهوه و ادیان، همزیستی مسالمت‌آمیز یا تضاد؟
با خوندن این ماجراها می‌شه گفت بیشتر ادیان مشکل خاصی با قهوه ندارن. حتی اگه قبلاً بحثایی مطرح شده، به مرور زمان مشخص شده که قهوه نه مست‌کننده است و نه مانع عبادت. در نتیجه تو بیشتر مذاهب، پذیرفته شده. البته فراموش نکنیم فرقه مورمون از موارد استثناییه که رسمی مصرف قهوه رو توصیه نمی‌کنه.
اگه براتون سؤال بود که «آیا مذهبی‌ها می‌تونن قهوه بخورن؟» باید گفت اکثراً بله، می‌تونن. ممکنه چند فرقه کم‌جمعیت یا دیدگاه سنتی وجود داشته باشه که بگه «پرهیز کن»، اما در حالت کلی اجماع بر آزادبودن قهوه‌ست؛ به شرطی که زیاده‌روی و ضررهای جسمی و روحی نداشته باشه.
همهٔ ادیان، اصل رو بر مصلحت و سلامت انسان می‌ذارن. پس اگه قهوه به شکلی معتدل مصرف بشه، معمولاً ایرادی نداره؛ ولی اگه منجر به آسیب یا اختلال در عبادت و زندگی روزمره بشه، بعیده دین‌ها بگن «اشکالی نداره.» از این زاویه، قهوه با اعتدال ترکیب خوبی می‌شه که هم لذتش رو ببریم هم از فواید ذهنی و جسمی‌اش بهره‌مند بشیم.و در آخر، یادت نره که یه قهوه خوب فقط یه نوشیدنی نیست؛ یه تجربه‌ست. و اگه دنبال تجربه‌ای خاص هستی، فروشگاه کافینا همیشه همراهته.
منابع:
