آیا قهوه فشار خون را بالا می‌برد؟ آنچه باید از تأثیر کافئین بدانید

تا حالا شده یه روز شلوغ و پرکار داشته باشید و برای این‌که کمی سرحال بشید، سراغ یه فنجون قهوه برید؟ خیلیامون روزمون رو با قهوه شروع می‌کنیم یا وسط روز که خستگی بهمون چیره می‌شه، یه شات اسپرسو می‌زنیم تا دوباره سرحال بشیم. اما خیلیا همون لحظه این سؤال رو تو ذهنشون دارن که: «آیا قهوه می‌تونه فشار خونم رو بالا ببره؟» خب پاسخ کوتاه اینه که قهوه ممکنه روی فشار خون اثر داشته باشه، ولی ماجرا به این سادگی‌ها هم نیست. تو این مقاله از ویکی کافینا سعی می‌کنم با یه لحن خودمونی، کامل واستون شرح بدم که کافئین چطور روی فشار خون تأثیر می‌ذاره، چه زمانی باید نگران باشیم و اگه خدای نکرده فشار خونمون لب مرزی یا بالاست، باید چجوری قهوه مصرف کنیم.

 فشار خون چیست و چرا اهمیت دارد؟

اول از همه، بذارید یه نگاه ساده بندازیم به مفهوم فشار خون. فشار خون یعنی نیرویی که خون بر دیواره رگ‌ها وارد می‌کنه. وقتی قلب می‌تپه، خون رو تو رگ‌ها پمپاژ می‌کنه و همین باعث می‌شه فشار خون ما اندازه‌گیری بشه. دو عدد هست که معمولاً می‌بینیم؛ فشار سیستولیک (عدد بالایی) و فشار دیاستولیک (عدد پایینی). هر دوتاشون مهمن. وقتی این اعداد بیش از حد برن بالا، می‌گیم فرد فشار خون بالا یا هایپرتنشن (Hypertension) داره. فشار خون بالا می‌تونه ریسک مشکلات قلبی، سکته مغزی و کلی دردسرای دیگه رو بالا ببره.

 کافئین و تأثیر آن بر بدن

قهوه و فشار خون یه رابطه‌ی معروف دارن. هممون می‌دونیم که قهوه پر از کافئینه. پس اگه بخوایم بدونیم قهوه چیکار می‌کنه، باید ببینیم کافئین چه تأثیری روی بدن داره:

• تحریک سیستم عصبی مرکزی: کافئین یه محرک طبیعی برای مغزه. همین باعث می‌شه هوشیارتر شیم و خستگی‌مون کمتر بشه.
• افزایش ضربان قلب: کافئین می‌تونه سرعت تپش قلب رو بالا ببره و خیلی وقتا همین موضوع ممکنه باعث بالارفتن موقتی فشار خون بشه.
• انقباض عروق خونی: کافئین گاهی می‌تونه باعث تنگ‌تر شدن رگ‌ها بشه، که خودش عامل دیگه‌ای برای افزایش فشار خونه. هرچند این اثر همیشه هم شدید نیست و بین افراد متفاوته.
• تحریک تولید آدرنالین: کافئین میزان آدرنالین رو بالا می‌بره. آدرنالین هم یکی از هورمون‌های استرسه که ضربان قلب رو بالا می‌بره و ممکنه فشار خون رو تغییر بده.

 آیا قهوه حتماً فشار خون را بالا می‌برد؟

خیلیا فکر می‌کنن قهوه به‌صورت قطعی فشار خون رو می‌بره بالا، ولی داستان اینه که ماجرا برای هر فرد فرق می‌کنه. بعضیا ممکنه بعد از یه فنجون اسپرسو، فشارشون کمی بالا بره، بعضیا هم اصلاً تغییر خاصی حس نکنن. محقق‌ها می‌گن اثر کافئین روی فشار خون می‌تونه موقتی باشه؛ یعنی بعد از یکی دوساعت، فشار خون برگرده سر جاش. اما اگه کسی عادت داشته باشه روزی چند فنجون قهوه بخوره، بدنش می‌تونه به کافئین عادت کنه و اثرات افزایش فشار خون کمتر بشه.

 چرا بعضی افراد بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند؟

 عوامل ژنتیکی

همه ما از لحاظ ژنتیکی با هم فرق داریم. بعضیا آنزیم‌هایی دارن که کافئین رو سریع متابولیزه می‌کنه و بدنشون خیلی زود باهاش کنار میاد. ولی بعضیا برعکس، کافئین تو بدنشون مدت بیشتری می‌مونه و اثر قوی‌تری داره. یه جورایی موروثی‌یه که چه‌قدر به کافئین حساس باشید.

 عادت به مصرف قهوه

کسایی که مدت‌ها روزی چند فنجون قهوه می‌خورن، بدنشون به کافئین عادت کرده و زیاد دچار نوسان فشار خون نمی‌شن. اما اگه یه نفر که اصلاً قهوه نمی‌خوره، یهو یه ماگ بزرگ قهوه بخوره، ممکنه یه بالارفتن ملموس تو فشار خونش حس کنه.

 استرس و سبک زندگی

استرس هم روی فشار خون اثر داره. اگه استرس زیادی داشته باشید و بدنتون پر از کورتیزول باشه، نوشیدن قهوه می‌تونه این شرایط رو تشدید کنه. از اون طرف، سیگار کشیدن یا کم‌خوابی هم همه روی فشار خون تأثیر می‌ذارن. تو این حالت‌ها ممکنه فکر کنید قهوه مقصره، ولی در واقع سبک زندگی کلی شماست که مشکل رو ایجاد کرده.

 بیماری زمینه‌ای

افرادی که از قبل فشار خون بالا دارن یا بیماری‌های قلبی دارن، حساسیت بیشتری نسبت به کافئین دارن. برای این گروه، نظر پزشک خیلی مهمه چون ممکنه مقدار مجاز قهوه به‌شدت محدود بشه.

 تأثیر قهوه در کوتاه‌مدت و بلندمدت روی فشار خون

 اثر کوتاه‌مدت

تحقیقات نشون داده که بعد از نوشیدن قهوه، فشار خون می‌تونه به‌طور موقتی بین 5 تا 10 میلی‌متر جیوه بالا بره، چه سیستولیک چه دیاستولیک. این افزایش معمولاً حدود یکی دو ساعت طول می‌کشه و بعد اگه بدن فرد سالم باشه، کم‌کم به مقدار طبیعی برمی‌گرده.

 اثر بلندمدت

جالبه که بعضی مطالعات می‌گن اگه قهوه رو همیشه و در حد تعادل مصرف کنید، اصلاً خطر فشار خون مزمن بالا نمی‌ره و حتی ممکنه قهوه به‌خاطر آنتی‌اکسیدان‌ها و خواص دیگه‌اش تا حدی از بعضی مشکلات قلبی محافظت کنه. اما این گفته به این معنی نیست که هرچی می‌تونید قهوه بخورید، بلکه باید تعادل رو رعایت کنید.

از چه نوع قهوه‌هایی باید بیشتر مراقب بود؟

حالا که بحث اثر کافئین شد، بد نیست بدونیم که همه قهوه‌ها به یه اندازه کافئین ندارن.

 دانه عربیکا یا روبوستا

• عربیکا: عطر و طعم ظریف‌تر، اسیدیته بالاتر ولی کافئین کمتر.
• روبوستا: طعم تلخ‌تر و کافئین بیشتر.
  اگه نگران فشار خونتون هستید، شاید بهتر باشه قهوه عربیکا رو انتخاب کنید چون کافئینش نسبت به روبوستا پایین‌تره.

 روش دم‌آوری

• اسپرسو: حجم کم اما غلظت کافئین بالاست. یه شات اسپرسو ممکنه تا 70 الی 80 میلی‌گرم کافئین داشته باشه.
• قهوه دمی (مثل فرانسه، کمکس، وی60): بسته به میزان پودر قهوه و زمان دم، می‌تونه مقدار زیادی کافئین منتقل کنه.
• قهوه ترک: خیلی غلیظه و چون فیلتری در کار نیست، تمام ذرات قهوه تو نوشیدنی می‌مونه. کافئینش هم ممکنه بیشتر حس بشه.

 چند توصیه ساده برای کسایی که فشار خونشون بالا یا لب مرزه

1. حد اعتدال: اگه فشار خون بالا دارید، پزشکا معمولاً می‌گن روزی یه فنجون قهوه یا نهایت دو فنجون. بیشتر از اون بهتره نباشه.
2. قهوه کم‌کافئین: می‌تونید سراغ قهوه دی‌کف (Decaffeinated) یا همون کم‌کافئین برید. تو بازار ایران هم پیدا می‌شه، مخصوصاً اگه از فروشگاه‌هایی بخرید که تنوع بالایی دارن.
3. همراه کردن با آب: بعد از نوشیدن قهوه، یه لیوان آب بنوشید تا از کم‌آبی جلوگیری شه. کم‌آبی هم خودش می‌تونه فشار خون رو متلاطم کنه.
4. فاصله با زمان خواب: قهوه رو نزدیک خواب ننوشید. بی‌خوابی و استرس شبونه احتمالاً فشار خون رو بدتر می‌کنه.
5. مشورت با پزشک: اگه فشار خونتون واقعاً بالاست یا دارویی مصرف می‌کنید که با کافئین تداخل داره، حتماً از پزشکتون درمورد میزان قهوه مجاز بپرسید.

 آیا قهوه باعث فشار خون مزمن می‌شود؟

سؤال بعدی اینه که «آیا اگه سال‌ها قهوه بخوریم، فشار خونمون بالا می‌مونه؟» واقعیت اینه که تو مطالعات بلندمدت به این نتیجه نرسیدن که قهوه مستقیماً باعث هایپرتنشن بشه. یعنی مصرف قهوه در حد معمول (مثلاً تا 3 فنجون در روز) به‌تنهایی عامل اصلی فشار خون بالا نیست.
البته اگه شما تو مصرف قهوه زیاده‌روی کنید، استرس زیادی داشته باشید، تحرک کم و غذای پرنمک مصرف کنید و در کنارش سیگار هم بکشید، خب یه ترکیب خطرناک برای قلب و عروق می‌سازید و نمی‌شه قهوه رو از این پکیج مضر جدا دونست. پس همه‌چی تو سبک زندگی خلاصه می‌شه.

نقش سبک زندگی در کنار قهوه

همون‌طور که گفتم، قهوه تنها عامل فشار خون نیست. باید به سبک زندگی هم دقت کنید. چند نکته اساسی:

• رژیم کم‌نمک: نمک زیاد، دشمن فشار خون به حساب میاد. اگه عادت دارید غذاتون شور باشه، حواستون رو جمع کنید که قهوه دیگه اولویت دوم می‌شه.
• تحرک کافی: ورزش منظم حتی می‌تونه تأثیرات نامطلوب کافئین روی فشار خون رو تا حدی کم کنه. یه پیاده‌روی روزانه ساده هم معجزه می‌کنه.
• مدیریت استرس: استرس و اضطراب بالا، فشار خون رو می‌تونه دائماً بالا نگه داره. هرچقدر هم قهوه کم بنوشید، اگه مدام استرس داشته باشید، فشار خونتون بالا می‌مونه. روش‌هایی مثل تنفس عمیق، یوگا یا مراقبه می‌تونه کمک کنه.
• کاهش وزن اضافی: اضافه وزن خودش یکی از عوامل تشدیدکننده فشار خونه. پس اگه دچار چاقی هستید، بهتره رو اصلاح رژیم و ورزش تمرکز کنید. در این صورت نوشیدن یه فنجون قهوه تلخ این وسط می‌تونه روحیه‌تون رو بهتر هم بکنه.

 آیا جایگزین‌هایی برای قهوه وجود دارد؟

خیلیا عاشق قهوه هستن و نمی‌تونن تصور کنن که یه روز قهوه نخورن. اما اگه فشار خونتون واقعاً بالاست یا بدن شما حساسه، می‌تونید جایگزین‌های مختلف رو تست کنید:

• قهوه دی‌کف (Decaf): بخش زیادی از کافئینش گرفته شده اما هنوز عطر و طعم قهوه رو داره.
• چای سبز: چای سبز هم مقداری کافئین داره ولی کمتر از قهوه. یه عالمه آنتی‌اکسیدان داره و ممکنه برای سلامتی عمومی مفید باشه.
• دمنوش‌های گیاهی: انواع دمنوش مثل گل گاوزبان، بابونه و نعناع فلفلی بدون کافئین هستن و همون حس گرم و داغ بودن رو میدن.
• قهوه جو (Barley Coffee): نوعی جایگزین بدون کافئینه که بعضی از کافه‌ها ارائه میدن. یه مزه خاص خودشم داره، هرچند طبیعتاً عطر و بوی قهوه اصل رو نداره.

 جمع‌بندی؛ بالاخره قهوه فشار خون را بالا می‌برد یا نه؟

اگه بخوایم تو یه جمله پاسخ بدیم، باید بگیم: «ممکنه موقتی فشار خون رو بالا ببره، اما لزوماً باعث بیماری فشار خون نمی‌شه.» قهوه و کافئین برای خیلیا یه محرک ملایم محسوب می‌شه که کمی فشار خون رو بالا می‌بره و بعد از مدتی اثرش از بین می‌ره. اما:

1. اگه فشار خون طبیعی دارید و مشکل خاصی نیست: می‌تونید روزی 2-3 فنجون قهوه بنوشید و نگران نباشید. فقط مراقب باشید به افراط نکشه و استرستون هم کنترل بشه.
2. اگه فشار خونتون مرزدار یا بالاست: بهتره حتماً با پزشک مشورت کنید. ممکنه لازمتون باشه میزان مصرفتون رو محدود کنید یا برید سراغ قهوه دی‌کف.
3. به بدن خودتون گوش بدید: اگه با یه فنجون قهوه، سردرد یا تپش قلب می‌گیرید یا واقعاً حس می‌کنید فشار خونتون میره بالا، جایگزین دیگه‌ای انتخاب کنید یا مقدارش رو کم کنید.
4. سبک زندگی: یادمون نره که قهوه فقط یه جز کوچیک از زندگی روزمره‌مونه. اگه استرس، اضافه وزن، سیگار یا رژیم غذایی پرنمک داشته باشیم، فشار خونمون بالا رفتنش حتمیه، حتی بدون قهوه.

در کل، قهوه می‌تونه یه نوشیدنی فوق‌العاده باشه؛ از بوی عالیش گرفته تا حس خوبی که اول صبح میده. اما نباید از تاثیرش بر فشار خون غافل شد. خوشبختانه فروشگاه‌ کافینا انواع قهوه با کافئین‌های مختلف رو داره و می‌تونید اونی رو انتخاب کنید که با وضعیت فشار خونتون سازگاره. پس اگه یه روزی دلتون خواست قهوه بخورید ولی نگران فشار خونید، بدونید که با رعایت تعادل و بعضی نکات می‌شه همچنان از این نوشیدنی خوش‌عطر لذت برد. نوش جان!

منابع:

1. https://www.mayoclinic.org

2. https://www.healthline.com

3. https://www.heart.org