آیا قهوه طبع گرمی دارد؟ بررسی دیدگاه‌های طب سنتی و علم مدرن
اگه یه زمانی تو یه دورهمی نشسته باشی و صحبت از قهوه بشه، احتمالاً یکی می‌پرسه که «طبع قهوه چیه؟ گرم یا سرد؟» بعد ممکنه هر کسی یه چیزی بگه! یکی ادعا می‌کنه قهوه گرمه، دیگری میگه نه اتفاقاً سرده. همین تناقض‌ها باعث شده خیلیا کنجکاو بشن بدونن این محبوب‌ترین نوشیدنی دنیا از نظر طب سنتی چه وضعیتی داره و البته از نگاه علمی چه حرفایی درباره‌اش زده میشه. در این مقاله از ویکی کافینا، به بررسی جامع این موضوع می‌پردازیم و سعی می‌کنیم با مرور دیدگاه‌های طب سنتی و یافته‌های علمی روز، به یک پاسخ منطقی و مستند برسیم. پس اگه کنجکاوی بدونی قهوه‌ای که هر روز می‌نوشی، چه تاثیری روی بدن و مزاجت داره، با ما همراه باش!
چرا مسئله طبع قهوه مهمه؟
به‌طورکلی تو طب سنتی ما (و البته در خیلی از فرهنگ‌های دیگه) اعتقاد بر اینه که هر ماده غذایی یا نوشیدنی، یه مزاج و طبع خاص داره. برخی گرم‌مزاجن (مثل زنجبیل، دارچین)، بعضی دیگه سردمزاج (مثل خیار، کاهو) و یه سری هم معتدل محسوب میشن. وقتی می‌گیم طبع فلان ماده گرمه، یعنی خوردن زیادش می‌تونه باعث گرما در بدن بشه، مثل افزایش حرارت و خشکی. برعکسشم وقتی سرد باشه، به خنکی بدن کمک می‌کنه و شاید رطوبت یا سردی بیاره.
حالا برای قهوه که انقدر طرفدار داره، طبیعیه این سؤال پیش میاد که «اگه طبعش گرمه و ما هم مزاج گرمی داریم، ممکنه به‌هم بریزیم؟ یا اگه سرده چه اتفاقی میفته؟» به همین دلیله که شناخت طبع قهوه می‌تونه به ما کمک کنه تا با آگاهی بیشتری مصرفش کنیم و یه تعادل توی رژیم غذاییمون داشته باشیم.
مرور تاریخچه و جایگاه قهوه
قبل از اینکه بریم سراغ پاسخ به سؤال «قهوه طبع گرمی دارد یا سرد؟» بد نیست یه نگاه کلی به تاریخچه قهوه بندازیم. قهوه برای اولین بار تو قرن 9 میلادی (البته بعضیا میگن زودتر) تو اتیوپی کشف شد. بعدش به مناطق دیگه مثل یمن و شبه‌جزیره عربستان راه پیدا کرد و از اونجا هم کم‌کم در سراسر دنیا منتشر شد. امروز تو هر کافه‌ای که بری، حداقل یکی دو مدل قهوه می‌بینی: اسپرسو، ترک، فرانسه، قهوه عربی و غیره.
در طول تاریخ، خیلی از دانشمندان و حکمای طب سنتی هم درباره قهوه صحبت کردن. مثلاً تو بعضی متون طب سنتی ایران، به دانه‌های قهوه اشاره شده که «مرکب‌القوی» هستن؛ یعنی ترکیبی از ویژگی‌های مختلف رو دارن. حتی یه جاهایی توصیه شده که افراد سردمزاج قهوه رو با یه سری مصلحات (مثل زنجبیل) بنوشن و افراد گرم‌مزاج هم قهوه رو با خوراکی‌های سردتر مصرف کنن. پس می‌بینیم که این مسئله طبع و مزاج قهوه، از قدیم مطرح بوده و تازه نیست.
دیدگاه طب سنتی درباره طبع قهوه
خب، تو طب سنتی ایرانی و حتی طب سنتی چینی، قهوه رو معمولاً یه ماده نسبتاً گرم و خشک می‌دونن؛ البته نه به حد زنجبیل یا فلفل که خیلی گرمه. منتها نکته ظریفی که وجود داره اینه که درجه گرمی یا سردی قهوه به عواملی مثل نوع دانه، روش برشته‌کردن (رُست)، مقدار مصرف و حتی نحوه دم‌کردنش بستگی داره. اینجاست که بعضیا میگن «قهوه فلان برند با اون یکی فرق می‌کنه» و واقعاً هم می‌تونه از نظر طبع کمی متفاوت باشه.
آیا هر نوع قهوه‌ای طبع گرمی داره؟
- در طب سنتی گفته میشه دانه قهوه به‌صورت خام (سبز) ممکنه طبع نسبتاً سردتری داشته باشه، ولی وقتی برشته میشه، تا حدی گرماش بالا میره. هرچی رست تیره‌تر باشه، حالت گرمی و خشکی قهوه بیشتره.
- همچنین از نظر طب سنتی، قهوه اگر با ادویه‌های گرم مثل دارچین یا هل سرو بشه، مزاج گرم‌تری پیدا می‌کنه. بالعکس اگه بخوای کمی تعادل ایجاد کنی، می‌تونی اون رو با خرما (که گرمه) یا شیر (که طبع معتدل مایل به خنکی داره) مصرف کنی تا از تندی بیش‌ازحدش کم کنی.
قهوه در مقابل چای در طب سنتی
- چای سیاه هم از نظر بعضی حکما طبع گرمی داره، اما نه به اندازه قهوه. گفته میشه قهوه خاصیت گرم‌کنندگی بیشتری برای بدن داره و همین امر می‌تونه روی میزان مصرف تأثیر بذاره.
- اگه مزاج شما گرمه و بیش از حد قهوه می‌خورید، احتمال داره دچار علائمی مثل بی‌قراری، بی‌خوابی و تشدید خشم بشید. البته باید حواست باشه که عوامل دیگه‌ای مثل کافئین هم اینجا نقش دارن.
خلاصه اینکه از نظر طب سنتی، اکثراً قهوه رو گرم و خشک می‌دونن؛ ولی یادمون باشه که هیچ چیز صددرصد نیست و بستگی به بدن خودت داره. شاید یه نفر قهوه زیاد بخوره و حالش خوب باشه، یکی دیگه با یه فنجون حـالش دگرگون بشه!
دیدگاه علمی درباره «طبع» قهوه
خب، حالا از دیدگاه علمی چطور؟ اصلاً توی علم، مفهومی به اسم «طبع گرم یا سرد» نداریم؛ بلکه بیشتر درباره تأثیر مواد غذایی بر متابولیسم بدن، حرارت درونی و واکنش‌های شیمیایی صحبت میشه. به زبون ساده، وقتی می‌گیم یه ماده گرمه، ممکنه منظورمون این باشه که اون ماده می‌تونه سوخت‌وساز بدن رو بالا ببره و در نتیجه دمای بدن رو کمی افزایش بده.
نقش کافئین در احساس گرمی
– کافئین، مهم‌ترین ترکیب محرک در قهوه‌ست. وقتی وارد بدن میشه، سیستم عصبی مرکزی رو تحریک می‌کنه، ضربان قلب رو بالا می‌بره و ممکنه تا حدی باعث افزایش دمای بدن بشه. این فرآیند رو میشه یه جور «گرم‌شدن» تلقی کرد.
– البته این به این معنی نیست که هر کی قهوه بخوره، حتماً حس گرگرفتگی پیدا می‌کنه. بسته به میزان تحمل هر فرد نسبت به کافئین و عادت بدنی‌اش داره.
تأثیر اسیدهای کلروژنیک
– قهوه حاوی اسیدهای کلروژنیکه که از مهم‌ترین آنتی‌اکسیدان‌ها محسوب میشن. این مواد می‌تونن روی سوخت‌وساز چربی اثر بذارن و بعضی تحقیقات میگن به کاهش وزن کمک می‌کنن.
– از نظر طب مدرن، افزایش متابولیسم هم می‌تونه تو ذهن ما به‌عنوان یه حالت «گرم شدن بدن» تفسیر بشه. بنابراین از این دیدگاه هم میشه گفت قهوه یه نوشیدنی گرمازا به حساب میاد.
واکنش‌های فردی
– بسیاری از دانشمندان معتقدن که واکنش افراد به قهوه، از ژنتیک تا عادت مصرف، متفاوت و شخصیه. بعضیا با یه فنجون قهوه تپش قلب می‌گیرن و احساس گرمای شدید می‌کنن. بعضیا هم هر روز چند لیوان می‌خورن و هیچ واکنش خاصی نمی‌بینن.
– علم میگه هر کسی باید تجربه خودش رو مدنظر قرار بده. اما به‌طورکلی، قهوه رو میشه یه ماده محرک دونست که اگر بیش از حد مصرف بشه، ممکنه علائمی شبیه افزایش حرارت بدن رو نشون بده.
چرا بعضی میگن قهوه سرده؟
شاید شنیده باشی افرادی رو که میگن قهوه برعکسه، اصلاً سرد مزاجه. خب، از نظر طب سنتی هم هستن حکمایی که اعتقاد داشتن قهوه خام (سبز) بیشتر ویژگی‌های سردی رو داره. اما همون‌طور که اشاره شد، بعد از رُست‌شدن و برشته‌شدن، کم‌کم به سمت گرمی و خشکی تغییر مزاج میده.
تفاوت دیگه می‌تونه این باشه که وقتی قهوه رو با یه سری افزودنی‌ها مصرف می‌کنیم، مزاجش تغییر می‌کنه. مثلاً اضافه کردن شیر (که طبع نسبتاً سرد یا معتدلی داره) یا بستنی سرد می‌تونه قهوه رو به سمت سردی ببره. از این جهت، بعضیا ممکنه تجربه متفاوتی از قهوه داشته باشن و فکر کنن به‌خودی‌خود سرده.
همچنین تو بعضی منابع، قهوه می‌تونه در درازمدت باعث دفع گرما از بدن بشه؛ مخصوصاً اگه با معده خالی و خیلی زیاد مصرف بشه. این تفسیرها بسته به منبع و تجربه حکمای مختلف فرق می‌کنه. ولی آنچه مسلمه، اجماع کلی روی گرم و خشک‌بودن قهوه‌ست، مخصوصاً در حالت رست‌شده.
چطور با توجه به طبع قهوه، اونو مصرف کنیم؟
اگه بر اساس طب سنتی ما قهوه رو گرم و خشک بدونیم، بهتره موقع مصرف چند تا نکته رو رعایت کنیم تا دچار عدم تعادل مزاج نشیم:
اعتدال در مصرف
1. هیچ وقت نباید در مصرف قهوه زیاده‌روی کرد. چون به‌هرحال یه ماده محرکه و کافئین داره.
2. اگه آدم گرم‌مزاجی هستی و نشونه‌هایی مثل حساسیت، خارش پوست، بی‌خوابی و تپش قلب داری، بهتره مصرف قهوه رو محدود کنی یا اونو با خوراکی‌های خنک‌کننده مثل شیر کم‌چرب مصرف کنی.
3. اگه سردمزاجی و همیشه بدنت سرد و مرطوبه، می‌تونی قهوه رو با کمی دارچین یا زنجبیل مخلوط کنی و از اون گرما بهره ببری.
افزودنی‌های متعادل‌کننده
1. شیر: هم از نظر علم تغذیه و هم طب سنتی، شیر می‌تونه طبع قهوه رو متعادل‌تر کنه. ضمن اینکه از تلخی قهوه کم می‌کنه و یه بافت خامه‌ای خوشمزه میده.
2. خرما: گزینه‌ای فوق‌العاده برای شیرین‌کردن قهوه است. طبع خرما گرمه اما رطوبت خوبی داره که می‌تونه خشکی قهوه رو کمی بگیره. البته نباید زیاده‌روی کنی که قند خونت بالا بره!
3. گلاب یا هل: اینا ادویه‌های گرم هستن؛ پس اگه خیلی گرمایی هستی، شاید بهتره کمتر اضافه کنی. ولی برای افراد سردمزاج انتخاب خوبیه.
4. شکر قهوه‌ای یا عسل: شیرینی طبیعی عسل می‌تونه انرژی خوبی بده و تا حدی حرارت قهوه رو هم بالانس کنه. هرچند از نظر برخی حکما عسل هم گرمه، ولی در کل برای کسانی که زیاد قهوه مصرف می‌کنن، مزه ملایم‌تری داره.
ساعت مصرف
1. بهترین زمان مصرف قهوه، معمولاً اواسط صبح یا اوایل بعد از ظهره. خوردن قهوه نزدیک ساعت خواب ممکنه باعث بی‌خوابی و افزایش حرارت بدن بشه، خصوصاً برای کسایی که مزاج گرمی دارن.
2. کسانی که سردی معده دارن، صبح زود با معده خالی هم می‌تونن قهوه بخورن، چون حرارتش ممکنه براشون مفید باشه. اما اگه معده حساسی داری، اول با یه چیز سبک معده‌ات رو گرم کن و بعد قهوه بنوش.
عوامل مؤثر بر طبع نهایی قهوه
حالا اگه بخوایم خیلی ریز بشیم و بدونیم چی طبع یه فنجون قهوه رو تعیین می‌کنه، می‌تونیم به عوامل زیر اشاره کنیم:
1. نوع دانه قهوه: عربیکا (Arabica) و روبوستا (Robusta) دوتا گونه اصلی قهوه هستن. معمولاً عربیکا طعم ملایم‌تری داره و روبوستا قوی‌تره (از نظر طعم و کافئین). این تفاوت می‌تونه روی میزان گرمی یا سردی نهایی اثر بذاره.
2. درجه رُست (Roast Level): رست روشن، متوسط و تیره هر کدوم ویژگی‌های متفاوتی رو به دانه قهوه میدن. هرچی تیره‌تر بشه، احتمالاً طبع قهوه گرم‌تر به حساب میاد.
3. روش دم‌کردن: قهوه ترک، اسپرسو، فرانسه یا حتی قهوه‌های دمی (Pour-over) هر کدوم زمان تماس آب با دانه قهوه و میزان عصاره‌گیری متفاوتی دارن. این می‌تونه روی غلظت، کافئین و به‌تبعش روی احساسی که بدنت دریافت می‌کنه، اثر بذاره.
4. مواد افزودنی: هر چی مواد افزودنی گرم (مثل دارچین) یا سرد (مثل شیر سرد) اضافه کنی، در نهایت طبع نهایی قهوه عوض میشه.
نکات علمی برای افراد با مزاج‌های مختلف
حالا فارغ از بحث طبع، از دیدگاه علم تغذیه و پزشکی مدرن، همه آدما یه جور نیستن. بعضیا می‌تونن در روز چند فنجون قهوه بخورن بدون عارضه، در حالی که بعضیا با یه فنجون هم تپش قلب می‌گیرن. دلیلش اینه که آنزیم‌هایی که کافئین رو تو بدن متابولیزه می‌کنن، تو بعضیا فعال‌تره و تو بعضیا کُندتر.
- سردمزاج‌ها: معمولاً از دید طب سنتی، آدمای سردمزاج می‌تونن با خیال راحت‌تر قهوه بخورن؛ چراکه بهشون کمک می‌کنه بدنشون گرم بشه و شاید متابولیسم بهتری داشته باشن. از نظر علمی هم مصرف متوسط قهوه ممکنه انرژی بیشتری بهشون بده.
- گرم‌مزاج‌ها: باید حواسشون به میزان مصرف باشه. اگه می‌بینن با خوردن قهوه دچار خستگی عصبی یا عصبانیت میشن، بهتره کمتر بخورن و حتماً با مواد خنک‌تر همراه کنن.
- مزاج معتدل: اونایی که طبعشون نه گرمه نه سرد، بسته به نیاز بدنشون می‌تونن قهوه بنوشن؛ ولی همون قانون همیشگی رو فراموش نکن: «هر چیزی به‌اندازه!»
قهوه از نظر علمی برای بدن مفیده یا مضر؟
سؤال پرتکرار دیگه‌ای که در کنار بحث طبع قهوه مطرح میشه، اینه که آیا کلاً قهوه برای سلامتی مفیده یا ممکنه آسیب بزنه؟ جواب کوتاه اینه: اگه در حد تعادل مصرف بشه، معمولاً برای بدن فوایدی داره، مثل:
1. کمک به هوشیاری و تمرکز: کافئین می‌تونه تمرکز ذهنی رو بالا ببره و خستگی رو کاهش بده.
2. آنتی‌اکسیدان‌ها: قهوه سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هائیه که تو پیشگیری از بعضی بیماری‌ها نقش دارن.
3. افزایش متابولیسم: تو تحقیقات دیده شده افرادی که قهوه می‌خورن، ممکنه روند سوخت‌وساز بدنشون کمی بالاتر بره.
4. کاهش خطر بعضی بیماری‌ها: یه سری مطالعات نشون داده مصرف متعادل قهوه می‌تونه خطر ابتلا به دیابت نوع 2 و بیماری‌های کبدی رو کاهش بده.
از اون طرف، اگه افراط کنی:
- بی‌خوابی، تپش قلب، اضطراب و حتی ناراحتی‌های گوارشی در کمینته.
- کافئین بالا ممکنه باعث دفع کلسیم از بدن بشه، پس اگه پوکی استخوان داری، باید محتاط‌تر باشی.
- اگه فشار خون بالایی داری، باید حواست به مصرف قهوه باشه تا فشار خونت بیشتر نشه.
پس از نظر علمی هم توصیه میشه میزان قهوه‌ات رو متعادل نگه داری؛ حدود 1 تا 3 فنجون در روز برای اکثر افراد مشکلی ایجاد نمی‌کنه، ولی باز هم بهتره با پزشک مشورت کنی اگه شرایط خاصی داری.
جمع‌بندی از دیدگاه سنتی و علمی
اگه بخوایم خیلی خلاصه بگیم:
1. طب سنتی: قهوه (به‌ویژه قهوه رست‌شده) طبع گرم و خشک داره. برای افراد سردمزاج مفیده و برای گرم‌مزاج‌ها با احتیاط و همراه با مواد خنک‌کننده توصیه میشه.
2. دیدگاه علمی: قهوه یه نوشیدنی محرکه که متابولیسم رو بالا می‌بره و ممکنه حس گرما در بدن ایجاد کنه. مصرف متعادلش فواید زیادی داره اما زیاده‌روی درش می‌تونه مضراتی داشته باشه.
به این ترتیب، اگه هنوز نمی‌دونی قهوه برات خوبه یا نه، اول مزاجت رو بشناس، بعد ببین بدنت به کافئین چه واکنشی نشون میده. بعد هم اون رو در حد اعتدال مصرف کن. می‌تونی مثل خیلی‌ها بری سراغ سایت‌هایی مثل کافینا که تنوع قهوه دارن و سلیقه‌های مختلف رو پوشش میدن؛ ولی در نهایت انتخاب نهایی با خودته که چجوری و چقدر بنوشی.
نکاتی برای مصرف قهوه
ذائقه‌ها مختلفه: بعضی طرفدار قهوه ترک غلیظ هستن، بعضیا عاشق اسپرسوهای کوچیک ولی پرانرژی. اگه دنبال قهوه‌های دیگه‌ای هم هستی، همیشه می‌تونی به فروشگاه کافینا سر بزنی و دانه یا پودر دلخواهت رو سفارش بدی. فقط یادت باشه:
1. اگه تو فصل گرما هستی و زیاد گرمازده میشی، قهوه رو با شیر میل کن یا مصرفش رو به ساعات خنک روز موکول کن.
2. اگه سردمزاجی و زود سرما می‌خوری، یکم دارچین یا زنجبیل به قهوه‌ات اضافه کن.
3. با معده خالی قهوه نخوری اگه حساسیت گوارشی داری؛ چون قهوه اسیدی هم هست و شاید اذیتت کنه.
4. مصرف متعادل رو فراموش نکن: دو تا سه فنجون کوچک در روز برای اکثر ما کافیه.
نتیجه‌گیری پایانی
قهوه، این نوشیدنی جذاب و خوش‌عطر، از دیدگاه طب سنتی رگه‌های گرمی و خشکی داره و از منظر علمی هم می‌تونه حرارت بدن رو بالا ببره. البته ماجرای سرد یا گرم بودن قهوه اون‌قدرها که فکر می‌کنیم صفر یا صد نیست؛ بلکه یه طیفه. هر کدوم از ما می‌تونیم بر اساس مزاج و سلیقه خودمون، نوع و شیوه مصرف قهوه رو تنظیم کنیم.
اگه قبلاً نمی‌دونستی که قهوه با بدنت سازگار هست یا نه، می‌تونی کمی آزمایش و خطا کنی. اگه دیدی میلت به قهوه زیاده ولی هربار اذیت میشی، شاید وقتش باشه که با یه متخصص طب سنتی یا یه متخصص تغذیه مشورت کنی.
یادت باشه توی دنیای امروز، چیزی به اسم بهترین یا بدترین وجود نداره؛ همه چی به اعتدال برمی‌گرده. قهوه هم از این قانون مستثنی نیست. پس با آگاهی از مزاج خودت و شناخت ویژگی‌های قهوه، نوش جان کن و از اون حس خوب انرژی و تمرکزش لذت ببر.
منبع:
