چای یا قهوه ؟ بررسی سلامت و میزان کافئین در دو نوشیدنی محبوب
ایران ، سرزمین چای به حساب میاد و خیلی از ما صبحمون رو با چای تازه دم شروع می‌کنیم و شبمون رو با یه لیوان چای داغ به پایان می بریم . از اون طرف ، قهوه هم داره روز به روز تو خونه های ما جاش رو باز میکنه و بعضی از ماها ترجیح میدیم روز رو با عطر خوش قهوه شروع کنیم . اما واقعاً چای و قهوه از نظر سلامت و میزان کافئین چه تفاوتی دارن ؟ کدوم برامون بهتره ؟ تو این مقاله از ویکی کافینا می‌خوایم یه مقایسه دقیق و کاربردی بین این دو نوشیدنی محبوب داشته باشیم . اما قبلش بیام ریز به ریز تفاوت ها و شباهت های چای و قهوه رو بررسی کنیم.
تاریخچه و محبوبیت چای و قهوه در ایران و جهان
چای ؛ نوشیدنی ملی ایران
هیچ شکی نیست که تو فرهنگ ایرانی ، چای یه نوشیدنی ریشه داره . حتی تو مهمونی ها ، بعد از غذا ، یا هر جایی که بشینی ، چای سر سفره هست . چای از زمان های قدیم تو کشور های شرقی مثل چین رواج پیدا کرد و بعد رسید به ایران و خیلی زود تبدیل شد به نوشیدنی اصلی ما . ما چای سبز و چای سیاه داریم ، ولی بیشتر ماها چای سیاه می‌خوریم که مزه و رنگ قوی تری داره .
قهوه ؛ نوشیدنی جهانی رو به رشد در ایران
قهوه تو سطح جهان رتبه یک رو تو مصرف داره و تو ایران هم کم‌کم داره جایگاه خودش رو پیدا میکنه . از اسپرسو های کوچیک گرفته تا قهوه های دمی و انواع موکاپات ، تو خونه های ما جا باز کرده . قبلاً شاید تصورمون این بود که قهوه یه چیز خاصه و باید خارجی باشه ، اما الان انواع رُست و روش دم آوری رو یاد گرفتیم و حتی تو کافی شاپ های شهری ، قهوه تبدیل به گزینه ی اصلی شده .
تفاوت میزان کافئین در چای و قهوه
کافئین در قهوه ؛ غلظت بالاتر اما حجم کمتر
اکثر ما میدونیم قهوه کافئین بیشتری نسبت به چای داره . مثلاً یه فنجون قهوه ی اسپرسو ممکنه بین 50 تا 80 میلی‌گرم کافئین داشته باشه (بسته به نوع دانه و روش دم آوری). یه لیوان بزرگ قهوه فرانسه هم میتونه تا 100-150 میلی‌گرم برسه .
پس اگه هدف اصلیت بیدار موندنه یا نیاز داری تو طول روز هوشیار باشی ، قهوه انتخاب قوی تریه . ولی باید مواظب باشی که زیاده روی نکنی . چون مصرف بیش از حد کافئین میتونه باعث بی خوابی ، لرزش دست و استرس بشه .
کافئین در چای ؛ کمتر ولی مستمر
اما چای ، به ویژه چای سیاه ، در هر فنجون حدود 30 تا 60 میلی‌گرم کافئین داره . البته چای سبز حتی کمتره (20-30 میلی‌گرم). این یعنی اگه تمام طول روز چای بخوری ، ممکنه در مجموع کافئین مشابهی دریافت کنی ولی نسبت به قهوه میزان کافئین یه فنجون چای کمتره .
در واقع ، چای هم میتونه سطح هوشیاری رو بالا ببره ، ولی به نرمی و کم تر از قهوه . بعضی مردم میگن که چای باعث یک آرامش و تمرکز میشه که با تاثیر تئانین (یک ماده موجود در چای) مرتبطه . این ماده میتونه اثرات تحریکی کافئین رو تعدیل کنه .
تأثیرات سلامتی چای و قهوه : شباهت ها و تفاوت ها
آنتی اکسیدان ها ؛ هردو غنی
چای و قهوه هر دو حاوی آنتی اکسیدان های قوی هستن . تو چای این آنتی اکسیدان ها پلی فنول ها و کاتچین نام دارن ، تو قهوه هم اسید کلروژنیک و اسید کافئیک که میتونن به سلامت قلب ، تنظیم قند خون و کاهش التهابات بدن کمک کنن . پس در زمینه ی آنتی اکسیدان ها ، هردو نوشیدنی نمره‌ی خوبی میگیرن .
شاید تفاوت جزیی تو نوع و میزان این آنتی اکسیدان ها باشه ، ولی هر کدوم تو جای خودش مفیده . انتخابت میتونه بر اساس سلیقه باشه که کدوم رو دوست داری .
تأثیر روی قلب و عروق
تحقیقات نشون میده مصرف متعادل قهوه و چای ممکنه برای قلب مفید باشه یا حداقل ضرری نداشته باشه . اما زیاده روی در مصرف کافئین (چه از چای و چه از قهوه) میتونه فشار خون رو بالا ببره . پس اگه حساسیت فشار خون داری ، باید حواست به میزان مصرف هردو نوشیدنی باشه .
چای سیاه ممکنه پتانسیل تنظیم کلسترول بد رو داشته باشه ، در حالی که قهوه ، اگه فیلتر نشده باشه (مثل قهوه ترک یا فرانسه بدون فیلتر) ، کفستول و کاهوئول بیشتری داره که ممکنه کلسترول رو بالا ببره . اما اگه قهوه رو با فیلتر کاغذی دم کنی ، این مواد کم تر وارد فنجونت میشن .
سلامت گوارش و معده
بعضی افراد میگن قهوه رو اگه ناشتا بخوریم ، معده رو اذیت میکنه یا سبب رفلاکس میشه . چای هم اگه پررنگ باشه ، میتونه معده رو تحریک کنه . اما معمولاً قهوه اسیدیتۀ بیشتری داره و برای معده های حساس شدیدتره .
اگه معده ی حساسی داری ، چای ممکنه ملایم تر باشه برات . البته میتونی قهوه رو با شیر کم‌چرب یا قهوه‌ی رُست ملایم تر انتخاب کنی.
جنبه فرهنگی ؛ چای در ایران ، قهوه در جهان
چای در مهمانی ها و صبحانه های ایرانی
تو هر خونه ی ایرانی که بری ، چای هنوز نوشیدنی شماره یکه . از صبحانه با کره و مربا گرفته تا بعد از ظهر با کیک ، همیشه چای گزینه ی دسترسه . این یه رسم خانوادگی و فرهنگیه که نسل به نسل اومده . از منظر اجتماعی هم چای خوردن تو دورهمی ها جایش رو داره .
قهوه ؛ حس مدرن یا شیک ؟
قهوه تو ایران هنوز هم کمی لوکس محسوب میشه (البته نسبت به گذشته کمتر) و بیشتر تو کافه ها و مهمونی های جوانانه دیده میشه . اسپرسو یا کاپوچینو یا قهوه فرانسه حس مدرن بودن و جهانی بودن داره . هرچند قهوه ترک هم تو گذشته در ایران رواج داشته ، ولی کلاً چای برنده ی فرهنگی فضای روزانه ست .
مقایسه قیمت و دسترسی چای و قهوه در ایران
چای ؛ فرآوری داخل کشور
ایران خودش مزارع چای داره (مثل چای لاهیجان) و ما میتونیم چای ایرانی تازه دم داشته باشیم که قیمتش هم مناسب باشه . چای خارجی هم که از برند های گوناگون پیدا میشه . پس دسترسی به چای خیلی آسونه و قیمتش هم نسبتاً پایینه .
قهوه ؛ وابستگی به واردات
کشور ما مزارع قهوه نداره . پس مجبوریم دانه های قهوه رو وارد کنیم . همین باعث میشه تنوع و قیمتش بسته به نرخ ارز و شرایط واردات متغیر باشه . اما با رشد رستری های تخصصی داخلی ، اوضاع بهتر شده و می تونیم دانه های مرغوب رو تهیه کنیم . طبعاً قیمت قهوه از چای بالاتره ولی اگه درنظر بگیریم که چای رو در حجم زیاد می‌نوشیم و قهوه رو معمولاً در حجم کم ، شاید هزینه ی ماهانه اش برای بعضی افراد تفاوت عجیب نداشته باشه .
کدام بیشتر بیدار نگهمان می‌دارد ؛ چای یا قهوه ؟
قهوه ؛ محرک قوی برای شب بیداری
اگه دانشجو هستی و شب امتحان میخوای بیدار بمونی ، یا یه پروژه کاری داری که باید تا صبح انجام بدی ، مسلماً قهوه انتخاب قوی تریه . چون غلظت کافئین بالاتری داره و هوشیاری رو به طور جدی تری افزایش میده . اما مواظب باش که به بی خوابی و استرس ختم نشه .
چای ؛ بیداری ملایم و بدون اضطراب شدید
اگه میخوای یه کم بیدار بمونی ولی نه خیلی شدید ، چای روش ملایم تریه . چای میتونه تمرکز خوبی بده بدون اینکه زیاد دست و دلت رو بلرزونه . بعضی افراد میگن چای بخورم ، شب هم راحت تر میخوابم چون اون شوک کافئین قهوه رو نداره .
در کل اگه واقعاً به انرژی زیادی نیاز داری ، قهوه جلو میزنه . اگه صرفاً میخوای از کسالت بیرون بیای ، چای هم کافیه .
آیا می‌توانیم به جای هم ازشان استفاده کنیم ؟
تفاوت ذائقه ؛ انتخاب شخصی
خیلی وقت ها نمیشه چای رو جای قهوه قرار داد یا برعکس ، چون مزه ها خیلی فرق دارن . چای تلخ ، عطر و طعم خودش رو داره ، قهوه هم یه عطر و حس دیگه . بعضیا اصلاً به عطر و تلخی قهوه عادت ندارن و چای رو بیشتر دوست دارن . بالعکس هم هست .
اما از نظر کافئین ، میتونی صبح ها قهوه بخوری ، عصر ها چای . یا یه روزهایی که حوصله دم کردن قهوه نداری ، چای دم کنی . این خیلی به حال و هوا و دسترسیت به ابزار و مواد اولیه مربوطه . مثلاً تو ایران ، یه کتری و قوری و برگ چای همیشه پیدا میشه ولی شاید دستگاه اسپرسوساز یا موکاپات رو نداشته باشی .
ترکیب شان در طول روز
بعضیا روزشون رو با قهوه شروع می‌کنن و عصرها رو با چای ادامه میدن یا برعکس . این یه شیوه است که از تنوع طعم هر دو بهره ببری و بخشی از نیاز کافئینت رو با قهوه ، بخشی دیگه رو با چای تأمین کنی . اصلاً مانعی نیست . فقط حواست باشه در مصرف کافئین زیاده روی نکنی . روزی حداکثر 400 میلی‌گرم کافئین پیشنهاد میشه (معادل 3-4 فنجون قهوه‌ی معمولی یا 5-6 لیوان چای) .
کدام سالم تر است ؟
سخت میشه یکی رو برتر دونست
هردو نوشیدنی فواید و معایب خودشون رو دارن . قهوه آنتی اکسیدان های خاص خودشو داره ، چای هم همین طور . قهوه کافئین بالاتری داره ، چای ملایم تره . اگه معده ی حساسی داری ، شاید چای برایت بهتر باشه . اگه عاشق حس تلخی و بیداری ناگهانی هستی ، قهوه .
پژوهش ها میگن مصرف متعادل چای و قهوه هر دو خوبه . اگه بیماری خاصی نداری ، هیچ کدوم مشکل ایجاد نمی‌کنه . ولی اگه دچار فشار خون بالا ، ریفلاکس معده ، یا مشکلات اضطرابی هستی ، بهتره با مشورت پزشک مقدار مصرف کافئینت رو کاهش بدی .
روش دم آوری مهم است
اگه قهوه رو مدام با شکر و خامه بخوری ، از لحاظ سلامتی ممکنه به ضررت تموم بشه . یا اگه چای رو خیلی پر رنگ دم کنی و توش کلی قند بندازی ، دیگه نباید انتظار سالم بودن خالص رو داشته باشی . پس نوشیدن چای و قهوه به خودی خود مفیده ، به شرطی که دوز قند و شیرین‌کننده ها رو کنترل کنی .
همچنین قهوه های فیلتر نشده میتونن کلسترول رو بالا ببرن ، ولی قهوه فیلترشده (یا از دستگاه‌هایی مثل V60 ، کمکس) این مشکل رو کمتر داره .
جمع بندی
اصلی ترین نتیجه اینه که چای و قهوه هر دو نوشیدنی هایی هستن که فواید سلامتی و خوشمزگی خودشون رو دارن . سطح کافئین قهوه بالاتره و بیشتر مناسب زمانی یه که احتیاج به هوشیاری فوری داری . چای ملایم تره و احتمال بی خوابی کمتره ، ولی اگه کل روز چای بخوری ، باز هم کافئین قابل توجهی دریافت می‌کنی .
از نظر فواید ، هر دو حاوی آنتی اکسیدان هستن و میتونن برای قلب و عروق مفید باشن ، به شرطی که در مصرفشون زیاده روی نکنی . بعلاوه ، دقت به نحوه دم آوری (نخوراندن اضافه ی شکر ، خامه ، یا دم زیاد) مهمه .
انتخاب بهترین نوشیدنی به سلیقه و نیازت برمی‌گرده : اگه عاشق تلخی و بیداری شدید تر هستی ، قهوه عالیه ؛ اگر دنبال نوشیدنی فرهنگی ایرانی و ملایم تری ، چای مناسب تره . یا حتی میتونی هر دو رو در طول روز داشته باشی ، فقط مراقب باش دوز کلی کافئین رو رد نکنی و ساعت خوابت مختل نشه . در نهایت ، اگه میخوای قهوه ی خوب رو امتحان کنی ، فروشگاه کافینا میتونه تنوع قابل توجهی ارائه بده تا بر اساس مزه و سبک دلخواهت انتخاب کنی .
هر کدوم رو که می‌پسندی ، نوش جان و سلامت باشی !
منابع :
